Ontwikkeling is meer dan economie.

Na een drukke week – de VN Vrouwentop in New York, kort in Nederland en intussen aangekomen in Vietnam – overdenk ik nog eens de discussie over ontwikkelingssamenwerking, die ontstond na de reis van minster Ploumen naar Ethiopië. Vanuit de VN-Vrouwenconferentie in New York sprak ik met de Volkskrant, die eerde Ploumen’s uitspraken publiceerde dat de bezuiniging van 1 miljard euro op ontwikkelingssamenwerking kan worden beperkt door op het opvoeren van handel met arme landen. Maar het is naïef om te denken dat bedrijven ervoor kunnen zorgen dat deze landen voedselzekerheid, toegang tot water en seksuele rechten krijgen.

Armoede is een verdelingsvraagstuk. Dat zou een PvdA minister met roots in de vrouwenbeweging en ervaring in ontwikkelingssamenwerking moeten weten. Ontwikkelingssamenwerking is ook in Nederland altijd een terrein geweest dat zich juist richtte op machtsverhoudingen, het bevorderen van rechten van armen en gemarginaliseerden (zie ook mijn eerdere blog). OS is nooit platte hulp of liefdadigheid geweest. Simon Jelsma, de oprichter van Novib, had het in zijn eerste toespraken al over machtsongelijkheid als probleem achter armoede. Ploumen’s voorgangers hebben altijd een politiek economische invulling gegeven aan hun beleid.

Twee gezichten
Het moet gezegd: Ploumen heeft zeker haar persoonlijkheid mee om voor Nederlandse bedrijven deuren te openen. Ze kan echter niet die persoonlijkheid en haar politieke ervaring op hetzelfde moment inzetten om moeilijke, gevoelige onderwerpen rondom mensenrechten en betere verdeling van groei en welvaart in opkomende landen aan de orde stellen. Wie glimlachend Nederlandse waar aan dictatoren wil verkopen kan niet tegelijkertijd lastige discussies aangaan.

Bovendien zijn bedrijven vaak ook onderdeel van het armoedeprobleem. Bijvoorbeeld omdat zij te lage lonen betalen, belastingen ontduiken of land inpikken. Oxfam Novib is niet anti-bedrijfsleven. Op dit moment voeren we campagne om de tien grootste levensmiddelenbedrijven zo ver te krijgen dat zij hun sociale beleid aanpassen. Juist omdat die bedrijven zo veel kunnen betekenen voor de allerarmsten. Maar de minister zit er naast als ze zegt dat alles goed komt als de markt zijn werk doet. Marktwerking is niet de oplossing voor alles. Dat is al zo vaak aangetoond.

De bezuinigingen gaan gewoon pijn doen. We kunnen niet met minder geld hetzelfde werk doen. Het gevolg is dat veel projecten straks niet meer doorgaan.

Samenhang
In al mijn reizen naar onze projectlanden, en ook hier in Vietnam, zie ik het belang van samenhang in internationaal beleid en de noodzaak dat maatschappelijke organisaties actief blijven om de voorwaarden van ontwikkeling en rechtvaardigheid op te bouwen. Vietnam is hard op weg een midden-inkomen land te worden. Decennialange ontwikkelingssamenwerking hebben bijgedragen aan beter onderwijs, gezondheidzorg, meer productiviteit in landbouw en watermanagement. Al deze inspanningen vielen in Vietnam op vruchtbare aarde omdat er sprake was van een effectief bestuur. Helaas nog niet van een democratisch bestuur. Door de ontwikkelingen hier verandert ook de relatie met dit land. Handel is belangrijk om werk in inkomen te genereren. Maar daarmee zijn de Vietnamezen er nog niet.

Opkomen voor rechten 
Vanochtend bezocht ik een Koreaanse textielbedrijf, waar meer dan 1300 arbeiders werken, waarvan 80% vrouwen. Allen jong, begin twintigers. Met de vakbonden werken we hier aan het verbeteren van arbeidsomstandigheden. Op mijn vraag wat voor hun het belang is van samenwerking met Oxfam Novib, antwoordde een vakbondleidster: we hebben daarvan geleerd hoe we de  arbeiders kunnen betrekken bij onderhandelingen, hoe we constructieve besprekingen kunnen voeren met overheden en bedrijven. Doordat we in contact kwamen met andere landen hebben we kunnen leren van hun ervaringen hoe we beter op kunnen komen voor onze rechten. Oxfam levert een combinatie van geld, kennis, internationale netwerken en campagnekracht en die combinatie geeft lokale organisaties een enorme extra kracht. Armoede en onrecht bestrijden betekent rechten van burgers versterken, Sociale rechten, economische en burger-en politieke rechten. Ontwikkeling is echt veel meer dan economische groei.

Live vanaf de VN-Vrouwencommissie II

In veel landen wordt het geweld tegen vrouwen nog altijd niet serieus genomen. Dit geldt zelfs voor de Europese Unie. Wereldwijd wordt de strijd over vrouwenrechten gevoerd over de hoofden van vrouwen heen. Dus wat is het inspirerend om hier in New York ongelofelijk veel vrouwen uit verschillende landen te ontmoeten. Vrouwen die regeringen pushen om concrete maatregelen te nemen tegen geweld tegen vrouwen. Maar het blijft spannend of er dit keer wel iets gaat gebeuren. Er moet een concreet actieplan komen. En dat hebben wij nu op de kaart gezet bij deze VN-Vrouwenconferentie.

Oxfam Novib is het zat dat er al twintig jaar wordt gepraat over vrouwenrechten. Ja, er zijn international wetten en afspraken gemaakt. Maar de uitvoering van die afspraken blijft achterwege.

Vrouwen die ik hier spreek vertellen hoe in verschillende landen het geweld tegen vrouwen in het publieke domein, op straat, in het verkeer, op het werk doorgaat en dat regeringen nauwelijks iets hiertegen doen. Onder het mom van ‘eigen schuld’ worden vrouwen vaak niet serieus genomen als zij slachtoffer zijn van seksueel of fysiek geweld. Ook is er te weinig geld om daadwerkelijk actie te ondernemen.

ideologische strijd
Alle gesprekken die ik voer eindigen met een verwijzing naar de rol van religie en cultuur in het legitimeren van geweld tegen vrouwen. Het doet me pijn naar de verhalen van vrouwen uit Egypte te luisteren. De moedige vrouwen die de straat zijn opgegaan en een heel belangrijke rol hebben gespeeld in de Egyptische revolutie vechten nu dagelijks tegen verslechtering van hun situatie. Het nieuwe regime wil hen het liefst terugdringen binnen de vier muren van hun huizen. En dan is er nog de vraag waarom het wereldwijd maar niet lukt om geweld tegen vrouwen uit te bannen. Het voorbeeld van Egypte maakt het weer glashelder dat de ideologische strijd tussen conservatisme en universele mensenrechten gaan over de machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen. Tijdens deze top wordt de volle ideologische strijd die wereldwijd gaande is duidelijk. Een strijd die wordt uitgevochten over de hoofden, over de lichamen, van vrouwen heen.

Conservatieve krachten hebben een grote invloed op het debat. Egypte, het Vaticaan, Iran en nu helaas ook Indonesië en Bangladesh stellen verworven rechten van vrouwen ter discussie. Bijvoorbeeld over abortus of huwelijk van jonge meisjes; de zogenoemde seksuele en reproductieve gezondheid en rechten. Deze coalitie heeft zich goed georganiseerd. Andere landen proberen hier wel tegenwicht aan te bieden. Maar zelfs de Europese Unie is het niet gelukt om met een gezamenlijk verhaal te komen. Malta blokkeert dat. Heel bedenkelijk.

druk opvoeren
Tijdens ons eigen event vandaag voelde ik de energie, hoorde ik de verhalen, zag ik de wil tot verandering. Samen met mensenrechten- en vrouwenrechtenorganisaties verhogen wij de druk op regeringen. Maar hoe ver willen progressieve landen uiteindelijk gaan? Hoopgevend is de rol van Turkije dat het Vaticaan uitdaagt. Nederland is het eens met Oxfam Novib dat een stevig actieplan noodzaak is, maar is vooralsnog afwachtend.

Er moet gewoon nú iets gebeuren. De hele wereld schrikt van gebeurtenissen zoals in India en Pakistan. Het raakt ons allemaal. Maar het besef dat die verhalen het dagelijkse verhaal zijn, maar dan zonder media-aandacht, is er niet. Huiveringwekkend vind ik dat. Het is een blamage als er tijdens deze VN-Vrouwenconferentie geen afspraken worden gemaakt over concrete acties om het geweld tegen vrouwen een halt toe te roepen. Maar nog erger zou het zijn als conservatieve krachten het voor elkaar krijgen om verworven rechten van vrouwen terug te draaien. Iedereen moet dus nog harder gaan rennen. Nú. 

Live vanaf de VN Vrouwencommissie

Farah Karimi, directeur van Oxfam Novib, is er niet gerust op dat regeringen nu wel concrete stappen nemen om geweld tegen vrouwen aan te pakken. Dit zegt zij aan de vooravond van de conferentie van de VN-Vrouwencommissie in New York.

‘Het is alweer bijna twintig jaar geleden dat 189 landen de afspraak maakten om op te komen voor vrouwenrechten tijdens de conferentie van Beijng in 1995. Een geweldige stap vooruit. Maar staan we er 20 jaar later wel zoveel beter voor? Het afgelopen jaar eindigde de vergadering van de VN-Vrouwencommissie (Commission on status of Women) in een grote teleurstelling. De verschillende staten konden het niet eens worden met elkaar. Dat is verontrustend omdat vrouwenrechten en de positie van vrouwen steeds meer “omstreden issues” worden. Landen die niets op hebben met vrouwenrechten houden vooruitgang tegen – of willen zelfs de klok terug draaien.

Overal in de wereld staan vrouwenrechten onder druk. In westerse landen zorgt de economische crisis voor stagnatie of zelfs achteruitgang voor vrouwen. Hogere werkloosheid. Hogere kosten voor kinderopvang die vrouwen weer terug naar huis dwingt. Maar ook de Arabische Lente die zo veelbelovend leek, zorgt in landen als Tunesië en Egypte voor een teruggang in de positie van vrouwen.

En dan is er nog het alom tegenwoordige geweld tegen vrouwen. Eén op drie vrouwen wereldwijd loopt het gevaar in haar leven met geweld geconfronteerd te worden. De verkrachting en dood van Jyoti Singh Pandey, die heel India in beweging bracht, is helaas slechts een voorbeeld van het lot dat vele vrouwen ondergaan. Ook Malala staat symbool voor het brute geweld dat meisjes en vrouwen ten deel valt.

Het is daarom goed dat het centrale thema voor de Vrouwencommissie dit jaar is: Geweld tegen vrouwen. Gerust ben ik er alleen niet op dat er na deze week echt iets gaat veranderen. Ik ben bang dat het opnieuw bij woorden en intenties blijft.

Oxfam Novib heeft een wereldwijd netwerk van partners en organisaties dat zich dagelijks bezighoudt met de rechten van vrouwen. Mensen die zich inzetten voor meisjes en vrouwen die slachtoffer zijn geworden van geweld, die campagne voeren om hun overheid tot actie te bewegen en die vrouwen en meisjes ondersteunen om zelf iets aan hun positie te doen. Daarom ben ik hier vanuit Oxfam Novib in New York. Samen met al die organisaties en andere Oxfams willen wij de delegaties die hier komen vergaderen met de neus op de feiten drukken. Wij vragen hen om een serieus actieplan, geen loze woorden. Er moet een eind komen aan het geweld tegen meisjes en vrouwen. Deze onrechtvaardigheid is ondraaglijk en onacceptabel.

Met deze problemen in gedachten was het wrang zaterdag in het vliegtuig het interview met Minster Ploumen te lezen over haar reis naar Ethiopië. Het trof me niet zozeer dat ze het einde aankondigt van ontwikkelingshulp – ik hoop met haar dat we in afzienbare tijd de armoede kunnen terugdringen en ontwikkelingssamnewrking niet meer nodig is. Wat me trof in het Volkskrant artikel is de jammerlijke dunne onderbouwing van wat de bewindsvrouw zegt en het gemak waarmee het ouderwetse VVD-standpunt van ‘trade not aid’ door de PvdA’er als moderne kijk op internationale samenwerking wordt verkocht. Handel is geen panacee voor alles. Zoals hulp het ook niet is.

Juist Nederland heeft een traditie in internationale samenwerking, met het bevorderen van internationale rechtsorde, het versterken van internationale organisatie en de civil society in ontwikkelingslanden, met het realiseren van betere spelregels voor handel en het ondersteunen van vrouwenrechten. Die aanpak is nog steeds dringend nodig. Kijk maar naar de problemen die nu hier in New York aan de orde zijn.

De wereld is ingewikkelder en complexer dan ooit. Waarom het onze politici niet lukt om dat ingewikkelde verhaal te vertellen en een genuanceerd beleid te voeren, intrigeert mij. Zijn werkelijk alle politici min of meer besmet geraakt met het kwalijke virus van populisme, vraag ik me af. Deze week zal ik ongetwijfeld veel voormalige strijdmakkers van minister Ploumen tegenkomen. Ze heeft immers als voormalige directeur van Mama Cash te maken gehad met veel vrouwenorganisaties. Ik ben benieuwd hoeveel vrouwen het eens zullen zijn met het door haar ingezette beleid. Wordt vervolgd dus.’

Lees meer over de inzet van Oxfam Novib bij de VN Vrouwencommissie.